Αποπληθωρισμός: Το πλέον τρομακτικό σενάριο της οικονομικής κρίσης, στο οποίο βρισκόμαστε πιο κοντά από ποτέ, με καλύτερη δυνατή ενδεχόμενη επένδυση τη διατήρηση των χρημάτων σε μετρητά
Αρκετές δεκαετίες πριν, λίγα χρόνια μετά το οικονομικό κραχ του 1929, ο αμερικανός οικονομολόγος Irving Fischer περιέγραψε τον τρόπο λειτουργίας αυτού του παράδοξου «φαινομένου». Ο αποπληθωρισμός δημιουργείται, σύμφωνα με τον ίδιο, όταν οι δανειστές ή οι οφειλέτες διαπιστώνουν ότι στην Οικονομία γενικά (δημόσιο, επιχειρήσεις, καταναλωτές) έχουν μαζευτεί πάρα πολλά χρέη. Οι επιχειρηματίες και οι ιδιώτες, στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν μπορούν πρακτικά να κάνουν τίποτα σωστό.
Ο καθένας προσπαθεί να ξεχρεωθεί, κάτι που εν πρώτοις φαίνεται εξαιρετικά λογικό για όλους. Όμως, εάν συμβεί να συμπέσουν όλοι μαζί, να προσπαθήσουν δηλαδή όλοι οι άνθρωποι την ίδια εποχή να ξεχρεωθούν, τότε η κρίση (αποπληθωρισμός) γίνεται ακόμη μεγαλύτερη. Η επιταχυνόμενη προσπάθεια μείωσης των χρεών οδηγεί σε πανικοβλημένες πωλήσεις πάση θυσία (όσο-όσο), σε μειώσεις των αποταμιεύσεων λόγω εξόφλησης μελλοντικών υποχρεώσεων, σε πτώση των τιμών όλων ανεξαιρέτως των αξιών (προϊόντα, μετοχές, ακίνητα κλπ), σε χρεοκοπίες, στο σταμάτημα της παραγωγής, στην υπερβολική ανεργία, στην απαισιοδοξία (μιζέρια), στην επιλογή των μετρητών χρημάτων αντί οποιασδήποτε άλλης τοποθέτησης/επένδυσης (!) και κατ’ επέκταση στην ανατίμηση των χρημάτων, οπότε στην (αυτόματη) άνοδο του πραγματικού επιτοκίου.
Όπως γράφει ο αμερικανός οικονομολόγος, το ξεχρέωμα τότε «εξιδανικεύεται» από όλους τους ανθρώπους. Ενώ όμως ο αριθμός των οφειλομένων χαρτονομισμάτων μειώνεται, η διαδικασία της μείωσης αυτής δεν μπορεί να είναι τόσο γρήγορη, όσο η παράλληλη αύξηση της αξίας των οφειλομένων χρημάτων. Εξ αυτού δημιουργείται το παράδοξο, σύμφωνα με το οποίο η μαζική προσπάθεια όλων να ξεφύγουν από τα χρέη να οδηγεί την κοινωνία ακόμη πιο βαθειά στην παγίδα των χρεών. «Όταν το καράβι της Οικονομίας ναυαγήσει και χάσει την ισορροπία του», μας λέει χαρακτηριστικά, «..δεν επανέρχεται ποτέ ξανά πίσω, αλλά βυθίζεται».
Ο Βρετανός συνάδελφος του Fischer εκείνη την εποχή, ο John Hicks, ονομάζει το φαινόμενο «παγίδα ρευστότητας». Όταν οι κεντρικές τράπεζες δηλαδή μειώσουν τα επιτόκια δανεισμού των τραπεζών στο μηδέν, δεν έχουν πλέον καμία άλλη δυνατότητα να βοηθήσουν, με στόχο την αναθέρμανση της Οικονομίας. Εάν και εφ’ όσον οι τιμές όλων των αξιών μειώνονται συνεχώς, ακόμη και ένα μηδενικό επιτόκιο είναι πολύ υψηλό, αφού ο καθένας έχει «αντι-καταναλωτικό» κίνητρο και επιλέγει να διατηρήσει τα χρήματα του μετρητά, αντί να τα θέσει σε κυκλοφορία.
Φυσικά οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να προσφέρουν αρνητικά επιτόκια (να δωρίσουν δηλαδή χρήματα), ξεπερνώντας το «τεχνικό όριο» (μηδέν). Από τον κλασικό όμως δρόμο, μέσω των τραπεζών δηλαδή, δεν πρόκειται κάτι τέτοιο να προσφερθεί παρακάτω στους καταναλωτές. Στην θεωρητική αυτή περίπτωση, το αρνητικό επιτόκιο των κεντρικών τραπεζών θα έπρεπε να είναι τόσο «υψηλό», ώστε να περιλαμβάνει και το κέρδος –spread- των κανονικών τραπεζών (οι οποίες όμως, ακόμη και υπό αυτές τις προϋποθέσεις, πολύ δύσκολα θα δάνειζαν τους πελάτες τους). Κατ’ επακόλουθο, μόνο το κράτος μέσω της δικής του ζήτησης (αλλά και της εκτεταμένης εκτύπωσης χρημάτων για να μειωθεί η αξία των υφισταμένων – με το ρίσκο του υπερπληθωρισμού) θα μπορούσε να διατηρήσει την ομαλή λειτουργία της αγοράς. Στις Η.Π.Α. και στην Ιαπωνία τα επιτόκια των κρατικών τραπεζών είναι ήδη μηδενικά!
Ο Larry Summers, ο ανώτατος οικονομικός σύμβουλος του σημερινού προέδρου των Η.Π.Α. θεωρεί ότι ο αποπληθωρισμός αποτελεί έναν πραγματικό κίνδυνο για την οικονομία σήμερα. Αντίθετα, ο πρόεδρος της ΕΚΤ J. C. Trichet, στην ομιλία του ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ισχυρίστηκε ότι δεν υφίσταται κίνδυνος αποπληθωρισμού. Όμως, ήδη μειώνονται οι τιμές των προϊόντων – βέβαια, κυρίως λόγω της μείωσης των τιμών του πετρελαίου. Με αρχή όμως το καλοκαίρι θεωρείται πιθανόν ότι θα ακολουθήσει αρνητικός πληθωρισμός, επειδή τότε θα υπάρχει σύγκριση με το υψηλότερο επίπεδο των τιμών του πετρελαίου (καλοκαίρι του 2008).
Αν και οι περισσότεροι οικονομολόγοι θεωρούν μάλλον απίθανο το σενάριο του αποπληθωρισμού, η «αγορά» καταδεικνύει (αποδόσεις των κρατικών ομολόγων με εγγύηση έναντι του πληθωρισμού - αποδόσεις απλών κρατικών ομολόγων) ότι η Γαλλία πρόκειται να εισέλθει εντός του έτους στην παγίδα του αποπληθωρισμού, ενώ η Ιαπωνία είναι ήδη αντιμέτωπη με αυτόν (με ρυθμό 2% ετήσια, όταν κατά τη διάρκεια της «χαμένης δεκαετίας» ήταν γύρω στο μηδέν). Στις Η.Π.Α. το πρόβλημα φαίνεται να είναι εντονότερο, αφού σε αυτό και στο επόμενο έτος προβλέπεται μείωση των τιμών κατά 4% κάθε φορά (η χώρα πιστεύει ότι το 2019 θα επανέλθει «κατ’ ευχή» ο πληθωρισμός!).
Κατά την άποψη μας (όσο επιτρέπεται να έχει κανείς απόψεις πάνω σε θέματα που καθορίζονται από την ψυχολογία των ανθρώπων – πόσο μάλλον από τη μαζική και τη συντονισμένη, με τις πάσης φύσεως «αυτοεκπληρούμενες προφητείες» κ.ο.κ.), στις Η.Π.Α. δεν θα έχουμε αποπληθωρισμό, αφού τον έχουν ήδη αντιμετωπίσει το 1929 - υπάρχει μνήμη επομένως – και κάνουν με έντονους ρυθμούς ότι μπορούν για να τον αποφύγουν («τυπώνουν» χρήματα κ.α.).
Αντίθετα, στην Ευρώπη δεν υπάρχει μνήμη αποπληθωρισμού, αλλά έντονη μνήμη πληθωρισμού. Ακριβώς για το λόγο αυτό δεν έχουν ληφθεί άμεσα μέτρα (εξαίρεση η Μ. Βρετανία, η οποία είναι όμως αντιμέτωπη με πολλά άλλα εγγενή προβλήματα), όχι τουλάχιστον με το ρυθμό και την έκταση που παρατηρούμε στις Η.Π.Α., οπότε ο κίνδυνος αποπληθωρισμού είναι εξαιρετικά μεγάλος (εάν είμαστε υποχρεωμένοι λοιπόν να έχουμε μετοχές, θα προτιμούσαμε σίγουρα αυτές των Η.Π.Α.)
Σε κάθε περίπτωση, πιστεύουμε (υποκειμενικά, καμία πρόταση ή προτροπή) ότι οι επενδυτές κάθε είδους θα πρέπει να αναθεωρήσουν εντελώς τις μέχρι στιγμής «στρατηγικές» τους και να περιμένουν διατηρώντας τα χρήματα τους μετρητά (έντοκες καταθέσεις μικρής προθεσμίας κλπ), τουλάχιστον μέχρι να φανεί η κατεύθυνση που θα ακολουθήσουν οι επί μέρους Οικονομίες. Ας μην ξεχνάμε ότι σε περίπτωση πληθωρισμού (πόσο μάλλον υπερπληθωρισμού), οι σημαντικότερες αποδόσεις με σχετικά ελεγχόμενους, αντίστοιχους κινδύνους καταγράφονται από τις αξίες (μετοχές υγιών εταιριών, εμπορεύματα, οικόπεδα κ.α.) ενώ, σε περίπτωση αποπληθωρισμού, από τα μετρητά.
Ειδικά όσον αφορά τις τράπεζες, θεωρούμε ότι θα πρέπει να αποφύγει κανείς εντελώς την πρόσφατη «μνήμη», με βάση την οποία ήταν οι οδηγοί της τεράστιας ανόδου των χρηματιστηριακών αγορών.
Βασίλης Βιλιάρδος (27.02.09)
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ
Μέτρηση του Υπουργείου Οικονομικών των Η.Π.Α. από 27.02.09: Πτώση 6,2% στο ΑΕΠ δ' τριμήνου
Παρά το ότι η αρχική εκτίμηση προέβλεπε πτώση του ΑΕΠ δ’ τριμήνου κατά 3,8%, τελικά μετρήθηκε στο -6,8% (έναντι -0,5% του γ’ τριμήνου). Πολύ μεγάλη πτώση σημειώθηκε στις καταναλωτικές δαπάνες (70% της οικονομίας), οι οποίες μειώθηκαν με το μεγαλύτερο ρυθμό των τελευταίων 30 ετών, στις επενδύσεις και στις εξαγωγές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου