Μετανάστευση και Ανεργία στην Ελλάδα

του Γιάννη Κολοβού *

Μία από τις πιό σημαντικές συνέπειες της μετανάστευσης είναι η επίπτωση στην ανεργία και στις αμοιβές των γηγενών εργαζομένων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίπτωση αυτή είναι ένα από τα συμπτώματα της «ασθένειας» που λέγεται «κακώς σχεδιασμένη (ή ανύπαρκτη) μεταναστευτική πολιτική» - και αυτό γιατί μία σωστά σχεδιασμένη μεταναστευτική πολιτική θα έχει φροντίσει να επιλέξει μετανάστες που θα καλύψουν θέσεις εργασίας οι οποίες δεν καλύπτονται από γηγενείς εργαζόμενους για όσο χρόνο οι θέσεις αυτές θα υπάρχουν και άρα η επιβάρυνση των γηγενών εργαζομένων θα είναι πολύ μικρή. Αντιθέτως, οι εκ των υστέρων νομιμοποιήσεις - στην Ελλάδα έχουν ήδη γίνει τρεις - προσδίδουν μία επίφαση νομιμότητας χωρίς να αντιμετωπίζουν τις αρνητικές συνέπειες της παράνομης μετανάστευσης. Αντιθέτως την ενισχύουν καθώς παρέχουν στους επίδοξους μετανάστες μία ελπίδα ότι, αν καταφέρουν να εισέλθουν στην χώρα, κάποια στιγμή θα «νομιμοποιηθούν» και αυτοί με την σειρά τους...

Συνοπτικά, η επίπτωση από την εισροή μεταναστών και άρα την αυξημένη προσφορά εργατικού δυναμικού σε έναν κλάδο εργασίας είναι η εξής: «Αν οι μισθοί είναι ελαστικοί, τότε η πίεση από την άφιξη μεταναστών μεταφράζεται κατά τεκμήριο σε πτώση των μισθών. Αν όμως οι μισθοί είναι ανελαστικοί, τότε η πίεση βρίσκει διέξοδο προς δύο συμπληρωματικές κατευθύνσεις: την αύξηση της ανεργίας και την ισχυροποίηση μίας παράλληλης (και εξαιρετικά ευάλωτης) δευτερογενούς αγοράς εργασίας» (1).

Η πιό συνήθης επωδός όσων είναι υπέρ της νομιμοποίησης όλων των μεταναστών είναι ότι δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν αρνητική επίπτωση της μετανάστευσης στην ανεργία και στους μισθούς στην Ελλάδα. Αυτό είναι ανακριβές. Στοιχεία για τον βαθμό υποκατάστασης Ελλήνων εργαζομένων από τους παρανόμους μετανάστες είχε παρουσιάσει το 1999 ο τότε υπουργός Εργασίας κ. Μιλτιάδης Παπαϊωάννου ο οποίος επεσήμανε ότι η συμβολή τους στην κατά 1,2% αύξηση της ανεργίας για εκείνη την χρονιά ήταν 0,3% (2). Άρα υπήρχαν επίσημα στοιχεία από τα οποία εξαγόταν το συμπέρασμα ότι το 25% της αύξησης της ανεργίας οφειλόταν στους παρανόμους μετανάστες (0,3/1,2=0,25).

Επιπλέον, σύμφωνα με έκθεση του Υπουργείου Οικονομίας & Οικονομικών η οποία δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 2003 «η ανεργία ακολούθησε μία ανοδική πορεία μέχρι το 1999, που έφθασε σε ποσοστό 12% περίπου. Αιτία για αυτήν την πορεία είναι η μαζική μετανάστευση στην Ελλάδα κατά την περασμένη δεκαετία καθώς και η αυξανόμενη συμμετοχή νέων και γυναικών στην αγορά εργασίας» (3).

Εκτός από τα στοιχεία αυτά υπάρχει και η - πληρέστερη όλων μέχρι στιγμής - εργασία του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Αλεξάνδρου Σαρρή και του κ. Σταύρου Ζωγραφάκη η οποία μελέτησε την επίπτωση της μετανάστευσης τόσο στην ανεργία όσο και στις αμοιβές των Ελλήνων εργαζομένων  (4).

Η εργασία αυτή έδειξε ότι ο μέσος πραγματικός μισθός σημείωσε πτώση κατά 6,2% εξ’ αιτίας της παράνομης μετανάστευσης, αλλά με σημαντικές διαφοροποιήσεις για κάθε κατηγορία εργαζομένων. Οι πραγματικοί μισθοί των ανειδίκευτων Ελλήνων στον αγροτικό και στον αστικό τομέα σημείωσαν σημαντική πτώση λόγω του μεγάλου όγκου των εισελθόντων παρανόμων μεταναστών. Αντιθέτως, οι πραγματικοί μισθοί των ημιειδικευμένων εργαζομένων και αυτών με υψηλή ειδίκευση στις πόλεις αυξήθηκαν σημαντικά.

Η συνολική απασχόληση των Ελλήνων σε όλες τις κατηγορίες εργαζομένων σημειώνει πτώση 47.000 ανθρωποετών. Οι παράνομοι μετανάστες για εκείνη την περίοδο αντιστοιχούσαν σε 130.000 ανθρωποέτη πλήρους απασχόλησης. Το εύρημα αυτό δείχνει ότι το εν τρίτον των παρανόμων μεταναστών παίρνει θέσεις Ελλήνων, ενώ το υπόλοιπο αποτελεί καθαρή προσθήκη στην ελληνική αγορά εργασίας. Μάλιστα, κανένα από τα σενάρια των Σαρρή και Ζωγραφάκη, τα οποία διαφέρουν ως προς την ελαστικότητα της αγοράς εργασίας, δεν δείχνει μικρή υποκατάσταση των Ελλήνων από παρανόμους μετανάστες αφού η μικρότερη επίπτωση στην ανεργία είναι 40.850 Έλληνες (σενάριο 3). Δηλαδή, χονδρικά, για κάθε 5 μετανάστες που εισέρχονται στην αγορά εργασίας, χάνουν την δουλειά τους 2 Έλληνες.

Τα αγροτικά νοικοκυριά φαίνονται να κερδίζουν ανεξαρτήτως του επιπέδου του εισοδήματός τους. Οι μόνες τάξεις νοικοκυριών που παρουσιάζουν μείωση στο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημά τους είναι τα αστικά νοικοκυριά με επικεφαλής ανειδίκευτο εργάτη και μεταξύ αυτών τα νοικοκυριά που είναι είτε φτωχά ή μεσαίου εισοδήματος. Όλες οι άλλες κατηγορίες νοικοκυριών συμπεριλαμβανομένων και αυτών με επικεφαλής άνεργο κερδίζουν από την παράνομη μετανάστευση. Όμως τα νοικοκυριά που χάνουν αποτελούν το 26,5% των Ελληνικών νοικοκυριών ήτοι το 37,1% του συνολικού Ελληνικού πληθυσμού.

Οι Σαρρής και Ζωγραφάκης συμπεραίνουν ότι, εφ’όσον τα φτωχά νοικοκυριά με επικεφαλής ανειδίκευτο εργάτη πλήττονται περισσότερο από την παράνομη μετανάστευση, ενώ ταυτοχρόνως τα πλούσια νοικοκυριά γίνονται πλουσιότερα, η εισροή παρανόμων μεταναστών στην ελληνική αγορά εργασίας είχε ως αποτέλεσμα την στρέβλωση της διανομής του εισοδήματος μεταξύ των Ελλήνων διευρύνοντας τις διαφορές εισοδήματος μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Γίνεται επομένως εμφανές ότι η μεγάλη αύξηση της εισροής παρανόμων μεταναστών ήταν επωφελής για τα μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας αλλά είχε σημαντικές αρνητικές αναδιανεμητικές επιπτώσεις καθώς, σύμφωνα με το βασικό σενάριο της εργασίας των Σαρρή και Ζωγραφάκη, οι εργάτες του αγροτικού τομέα υπέστησαν μείωση των μισθών τους κατά 36,5% και οι ανειδίκευτοι εργάτες κατά 28,3%.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει μελέτη του ΚΕΠΕ (5) η οποία, με βάση οικονομετρική ανάλυση, εκτιμούσε ότι η εισροή των μεταναστών δεν είχε επιπτώσεις στο ποσοστό ανεργίας των γηγενών. Όμως, αυτή η μελέτη έχει δύο σημαντικά μειονεκτήματα τα οποία καθιστούν τα συμπεράσματά της εξαιρετικά αμφισβητήσιμα: 1) δεν διερεύνησε καθόλου την επίπτωση στις αμοιβές (σε αντίθεση με την μελέτη των Σαρρή και Ζωγραφάκη) και 2) βασίσθηκε στα επισφαλή πληθυσμιακά στοιχεία της απογραφής του 2001 (δηλαδή συνολικός αριθμός μεταναστών 631.000, εκ των υστέρων νομιμοποιημένοι μετανάστες 371.600). Θα ήταν ίδια τα ευρήματα αν η έρευνα γινόταν με συνολικό πληθυσμό μεταναστών 1.000.000 ή 1.2000.000 και εκ των υστέρων νομιμοποιημένους μετανάστες 500.000 ή 600.000 - αριθμοί οι οποίοι πρέπει να είναι πιό κοντά στην σημερινή πραγματικότητα;

Σημαντική ένδειξη ότι οι εκτιμήσεις της εργασίας του ΚΕΠΕ είναι μάλλον ακαδημαϊκού και όχι ουσιαστικού ενδιαφέροντος αποτελεί και η γνώμη του κύριου συγγραφέα της μελέτης αυτής καθηγητή κ. Θ. Λιανού ότι μία από τις αιτίες για την αύξηση της ανεργίας και της πτώσης των μισθών που υφίσταται η ελληνική εργατική τάξη είναι και «η παρουσία χιλιάδων μεταναστών στη χώρα μας, των οποίων ο αριθμός δεν φαίνεται να μειώνεται παρά την πτώση του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας» (6).

Συμπερασματικά λοιπόν, υπάρχουν στοιχεία που κάνουν λόγο για σημαντική επίπτωση της μετανάστευσης στην ανεργία και στις αμοιβές σε ορισμένους κλάδους απασχόλησης στην χώρα μας. Επομένως, η άποψη ότι δεν υπάρχουν μελέτες που να το δείχνουν είναι ανακριβής. Μάλιστα, στην περίπτωση της ΓΣΕΕ (7) υπάρχει εσκεμμένη απόκρυψη του γεγονότος αυτού καθώς στην Ετήσια  Έκθεση για το 2000 υποστηρίζει ότι «καμμία μελέτη δεν έχει αποδείξει ότι η εργασία των μεταναστών ευθύνεται, έστω και εν μέρει, για την ανεργία στην Ελλάδα» (8) και στην ίδια έκθεση παραπέμπει δύο φορές στην μελέτη των Σαρρή και Ζωγραφάκη χωρίς όμως να κάνει λόγο για τα ευρήματα της εργασίας αυτής για την επίπτωση της μετανάστευσης στην ανεργία και στις αμοιβές - ευρήματα τα οποία προαναφέρθηκαν.

Όμως, όσοι επιμένουν να «στρουθοκαμηλίζουν» αναφορικά με τις αρνητικές συνέπειες της ως τώρα ακολουθούμενης μεταναστευτικής (κατ’ ευφημισμόν) «πολιτικής», θα πρέπει να έχουν υπ’ όψιν τους ότι αυτή η πρακτική δεν έσωσε ποτέ την στρουθοκάμηλο...

Παραπομπές
1) Λυμπεράκη Α. και Πελαγίδης Θ. «Ο «φόβος του ξένου» στην αγορά εργασίας: ανοχές και προκαταλήψεις στην ανάπτυξη», Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2000, σελ. 23.

2) Πετροπούλου Κ. «Νέα κριτήρια γιά την ιθαγένεια», Τα Νέα 29/7/1999.

3) Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών «Η Ελλάδα συγκλίνει προς την Ευρώπη», Αύγουστος 2003, σελ. 24.

4) Sarris A. and Zografakis S. (1999), “A computable general equilibrium assessment of the impact of illegal immigration on the Greek economy”, Journal of Population Economics, no. 12, pp. 155-182.

5) Λιανός Θ. (με την συνεργασία της Παπακωνσταντίνου Π.) «Σύγχρονη Μετανάστευση στην Ελλάδα: Οικονομική Διερεύνηση», Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Μελετών [Μελέτες 51], Αθήνα 2003.

6) Λιανός Θ. «Η εργατική τάξη σε αδιέξοδο», Το Βήμα 31/7/2005.

7) Δείτε σχετικό άρθρο Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 13 (Ιανουάριος 2007) του μηνιαίου περιοδικού του γράφοντος στο τεύχος 9 του «Ρεσάλτο», σελ. 33-34.

8) «Μετανάστες, απασχόληση και νομιμοποίηση» σε Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ «Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση: Ετήσια Έκθεση 2000», σελ. 148.

* ο Γιάννης Κολοβός είναι επικοινωνιολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Το Κουτί της Πανδώρας: Παράνομη Μετανάστευση και Νομιμοποίηση στην Ελλάδα» το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πελασγός.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 13 (Ιανουάριος 2007) του μηνιαίου περιοδικού «Ρεσάλτο».