Νέα Κοινωνιολογία,Τεύχος 27, Άνοιξη 1999
Το μάθημα του Gramsci αφομοίωσε, υιοθέτησε και υλοποίησε η Αριστερά σε διε¬θνές επίπεδο. Όχι διότι είχε την πρόθεση να εφαρμόσει τον μαρξισμό κατά γράμμα (αυ¬τό δεν συνέβη καν στην Σοβιετική Ένωση, όπου την σκληρή ολιγαρχία των βογιάρων αντικατέστησε η ακόμη σκληρότερη ολιγαρχία των κομματικών αξιωματούχων, η nomenclature). Αλλά διότι οι δυνάμεις της Αριστεράς χρειάζονταν ένα εναλλακτικό ιδεο¬λογικό σχήμα, ως όχημα και εργαλείο πολιτικής επικράτησης και αντιμετώπισης των παραδοσιακών, συντηρητικών και φιλελεύθερων, πολιτικών δυνάμεων.
Το εναλλακτικό αυτό ιδεολογικό σχήμα (σύμβολα, σημειολογία, κώδικες επικοινωνίας, σημεία αναφοράς, μύθοι και άξονες συλλογικής μνήμης, αντανακλαστικά, μέθοδοι σκέψης και ανάλυσης των φαινομένων, τρόποι γραφής και εκφοράς λόγου, ταμπού κλπ.) χρησίμευσε ως μηχανισμός συνοχής, αλληλοαναγνώρισης και πολιτικού αγώνα των νέων πολιτικών δυνάμεων, πού επεδίωξαν τον εξοβελισμό των παραδοσιακών κατεστημένων και την δική τους επικράτηση. Στα πλαίσια της φιλοδοξίας τους, οι νέες αυτές δυνάμεις κατανόησαν την ανάγκη ο αγώνας για την εξουσία να δοθεί και στο συμβολικό-ιδεολογικό πεδίο, αφού οι αγώνες για την εξουσία μόνον στο ζωικό βασίλειο διεξάγονται στην γυμνή, βιολογική τους μορφή. Έτσι, οι ανερχόμενες αριστερές δυνάμεις οργάνωσαν την ιδεολογική τους κυριαρχία σε όλο το εύρος των κοινωνικών δομών καί ειδικά στους θεσμούς πού παραδοσιακά ελέγχουν την παραγωγή πολιτικού λόγου και ιδεολογίας, όπως ό συνδικαλισμός, η παιδεία, τα μέσα ενημέρωσης, η τέχνη κλπ. Επέτυχαν δέ καί κάτι περισσότερο: να ελέγξουν τις έννοιες και να υποχρεώσουν τις αντίπαλες δυνάμεις να σεβασθουν αρχικά καί νά υίοθετήσουν στήν συνέχεια το δικό τους πολιτικό λεξιλόγιο καί τά δικά τους σημεία αναφοράς. Σταδιακά, δε, η Αριστερά απέκλεισε άπό τόν διεξαγόμενο διάλογο η καλύτερα ιδεολογικό αγώνα τις έννοιες πού ασκούσαν ριζική, δομική κριτική στό σύμπαν της αριστερής σκέψης, επιβάλλοντας ένα ιδιότυπο είδος λογοκρισίας, ύπό τήν μορφή της απαγόρευσης εισόδου και πρόσβασης στό πεδίο τού ιδεολογικού αγώνα τέτοιων εννοιών. Η λογοκρισία αυτή εμπεδώθηκε και από την δυσφήμιση των ως τώρα κυρίαρχων άξιών ως «ακραίων», «ξεπερασμένων» κλπ., ώστε να τις εξοντώσει και ηθικά και να αποκλείσει την έπανάκαμψή τους. Επιπλέον, οι φορείς τους υπέστησαν προσωπική και ηθική απαξίωση.
Αυτά τα φαινόμενα συνέβησαν κατά την διάρκεια τού 20ού αιώνα στις περισσότερες ευρωπαϊκές αλλά και άλλες έξω-ευρωπαϊκές χώρες και όχι μόνον δεν εξασθένισαν αλλά απεναντίας εντάθηκαν μετά την οριστική παγίωση των συνόρων μεταξύ του δυτικού κόσμου και τού ανατολικού συνασπισμού, δηλαδή τής αμερικανικής και τής σοβιετικής αυτοκρατορίας. Έχει σημασία ότι ή Αριστερά επέτυχε αυτού τού είδους τους αποκλεισμούς ακόμη κι αν οι κοινωνικές πλειοψηφίες των διαφόρων δυτικοευρωπαϊκών και άλλων χωρών είχαν παραμείνει πιστές σε παραδοσιακές αξίες (προβιομηχανικές η αστικό-φιλελεύθερες, αδιάφορο). Διότι σημασία έχει ο έλεγχος του πεδίου εκφοράς τού δημοσίου λόγου και όχι ο χώρος των ιδιωτικών συζητήσεων η τού προσωπικού προβληματισμού. Άλλωστε οι συνειδήσεις μακροπρόθεσμα διαβρώνονται σε σημαντικό βαθμό από τούς μηχανισμούς επικοινωνίας.
Έτσι, οι αριστερές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο εξασφάλισαν σε πρώτη φάση την σιωπή των (έστω και πλειοψηφούντων κοινωνικά) αντιπάλων τους. Ταυτόχρονα προώθησαν την ηγεμονία τους στον χώρο τής διακίνησης των ιδεών (βιβλίο, τέχνη κλπ.), με την πολύ απτή υλική αρωγή τής Σοβιετικής Ένωσης, πού διοχέτευε σε όλη την διάρκεια τού Ψυχρού Πολέμου τεράστια ποσά και επικοινωνιακή τεχνογνωσία όχι μόνον στά ελεγχόμενα κομμουνιστικά κόμματα-φορείς τού σοβιετικού αυτοκρατορικού ιμπεριαλισμού, αλλά και σε έμμεσα συνδεδεμένους μηχανισμούς παραγωγής πολιτισμού.
Έτσι η Αριστερά διαμόρφωσε ένα πεδίο ιδεολογικού «διαλόγου», όπου οι διάφορες φωνές δεν κυμαίνονταν σ' έναν άξονα μεταξύ των δύο αντιθέτων πόλων μαρξισμού-αντιμαρξισμού ως εξίσου νομιμοποιημένων εναλλακτικών σχημάτων, αλλά περιφέρονταν γύρω από τον πρώτο πόλο, σε διάφορες αποχρώσεις. Δηλαδή επέτυχε να θεωρούνται «νόμιμες» μόνον οι απόψεις με αριστερό πρόσημο. Έτσι έσυρε τις μη μαρξιστικές πολιτικές δυνάμεις στο δικό της προνομιακό πεδίο ιδεολογικής αντιπαράθεσης και τις ανάγκασε να παίξουν με τους δικούς της κανόνες, σ' ένα παιχνίδι αντιπαράθεσης στο οποίο η αριστερά έξ ορισμού πλεονεκτούσε. Ακόμη περισσότερο, αυτού του είδους τα αριστερά πρόσημα κατέστησαν απαραίτητο εφόδιο επαγγελματικής και συντεχνιακής ανέλιξης, προβολής, καλλιτεχνικής και επιστημονικής καταξίωσης και αναγνώρισης.
Όλα αυτά κατέληξαν στην ουσία σ' ένα πραγματικό μονοπώλιο της σκέψης και σ' έναν αριστερό μονόλογο, αφού οιαδήποτε κριτική μπορούσε πλέον ν' ασκηθεί «νομίμως» μόνον εν ονόματι μίας αυθεντικότερης ερμηνείας τής «ορθοδοξίας» και των κλασσικών τού μαρξισμού" αυτό δείχνει ανάγλυφα η περίπτωση του Νίκου Πουλαντζά, πού προσπάθησε να αναιρέσει τον Μαρξ εν ονόματι του Μαρξ, εγχείρημα εξ ορισμού αντιφατικό και αδιέξοδο.
Πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα το εξής: όλο αυτό το αριστερό ιδεολογικό πλέγμα, σε όλη του την πολυπλοκότητα (ορθόδοξοι μαρξισμοί, νεο-μαρξισμοί, τροτσκισμοί κλπ.) δημιουργήθηκε και διαμορφώθηκε όχι ως μέθοδος καλύτερης προαγωγής της γνώσης, αυθεντικώτερης προσέγγισης τής αλήθειας η εύρεσης του ορθότερου κοινωνικού δέοντος — αλλά ως συγκεκριμένο εργαλείο πολιτικού αγώνα για την επικράτηση μιας ανερχόμενης πολιτικής τάξης. Αυτό συνάγεται εύκολα από το γεγονός ότι τα αριστερά ποικίλων απο¬χρώσεων κινήματα, όταν κατά τις τελευταίες δεκαετίες ανήλθαν στην εξουσία, μεταβλήθηκαν σε ιδιοτελείς ολιγαρχίες, με σκληρή καθεστωτική νοοτροπία και αρτηριοσκληρωτική δομή, με όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των πολιτικών δυνάμεων πού ανέτρεψαν (κλειστή αναπαραγωγή, πελατειακές σχέσεις, οικογενειοκρατία, ευνοιοκρατία κλπ.) και συχνά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Μόνη τους διαφορά οι πολύ πιο σύγχρονες μέθοδοι προπαγάνδας και η αντικατάσταση τού παραδοσιακού πατερναλιστικού αυταρχισμού της Δεξιάς με έναν πολύ πιο περίτεχνο, αθέατο, άρα πιο αποτελεσματικό επικοινωνιακό ολοκληρωτισμό, πού στοχεύει περισσότερο στην αλλοτρίωση των συνειδήσεων παρά στη μηχανική υποταγή της μάζας. Οι κυβερνώσες αριστερές δυνάμεις, παρά την μεταμόρφωσή τους σε μια νέα μορφή της παραδοσιακής δεξιάς, διατήρησαν όμως ακέραιο το αριστερό τους πρόσημο (θεωρητικές αναφορές, «συντροφικές» προσφωνήσεις κλπ.), αξιοποιώντας τα γκαιμπελικά αξιώματα τής σύγχρονης προπαγάνδας, σύμφωνα με τα οποία η πλήρης διαστρέβλωση των εννοιών και οι αντιφάσεις μεταξύ θεωρίας και πράξης όχι μόνον δεν δυσχεραίνουν υποχρεωτικά την διακυβέρνηση μιας ολιγαρχίας αλλά αντιθέτως μπορούν, υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις, να την διευκολύνουν.
Άμεση συνέπεια όλων αυτών υπήρξε το γεγονός ότι η παταγώδης, πάνδημη και διδακτικώτατη πτώση τού «υπαρκτού σοσιαλισμού», δηλαδή τού αριστερού ολοκληρωτισμού, δεν αφομοιώθηκε από τα πολιτικά συστήματα τής Δυτικής Ευρώπης ούτε οδήγησε στην οριστική χρεοκοπία τής μαρξιστικής ρητορείας και ορολογίας' αφ' ενός μεν γιατί ένα σημαντικό μέρος τής τελευταίας είχε προλάβει να αποστασιοποιηθεί εγκαίρως από τον σοβιετικό ολοκληρωτισμό πριν αυτός καταρρεύσει οριστικά, αφ' ετέρου γιατί ό τελευταίος θεωρήθηκε από την «ανανεωτική αριστερά» ως αυταρχική παρέκκλιση τού «πραγματικού» μαρξισμού (πού δεν υπήρξε πραγματικότητα πουθενά και ποτέ). Αυτά όμως κατέστησαν δυνατά διότι η Αριστερά είχε ήδη ελέγξει τούς ιδεολογικούς μηχανισμούς, ώστε να επιβάλει τις δικές της ερμηνείες και η πτώση τού κομμουνισμού, αντί να την καταστρέψει πολιτικά, να περάσει εξ «απαλών ονύχων».
Το μονοπώλιο των αριστερών αξιών, ιδεών και ερμηνευτικών πρισμάτων εξηγεί (εν μέρει) γιατί τα ποικίλα συντηρητικά, φιλελεύθερα, χριστιανοδημοκρατικά, ρεπουμπλικανικά, δεξιά, κεντρώα κλπ. κόμματα τού μη μαρξιστικού ή τού μαχόμενου αντιμαρξιστικού χώρου δεν μπόρεσαν η δεν θέλησαν να αξιοποιήσουν προς όφελός τους την έμπρακτη ήττα της αριστεράς και τις συγκλονιστικές αποκαλύψεις γιά τήν τρομακτική αγριότητα τού σοβιετικού καθεστώτος. Συνέβαλαν επίσης, σ' αυτήν τήν αδυναμία, η ανυπαρξία ισχυρής ιδεολογικής παραγωγής από τις Ίδιες τις μη μαρξιστικές ή αντιμαρξιστικές πολιτικές δυνάμεις, η αυτολογοκρισία τους και ο γενικότερος πολιτικός μηδενισμός τους. Αλλά η κύρια αιτία είναι ο απόλυτος σχεδόν έλεγχος του ιδεολογικού πεδίου από την αριστερά. Για τον ίδιον ακριβώς λόγο τα διάφορα σοσιαλιστικά, εργατικά και κομμουνιστικά κόμματα δεν αισθάνθηκαν την παραμικρή ανάγκη κάποιας αυτοκριτικής, η έστω μερικής αποστασιοποίησής τους από την μαρξιστική θεωρία.
Η ελληνική περίπτωση
Στην Ελλάδα, ήδη από τον Μεσοπόλεμο, η Αριστερά προσπάθησε να δημιουργήσει συνθήκες ιδεολογικής ηγεμονίας. Η πρώτη κίνηση ήταν να συσπειρώσει το Ίδιο της το στρατόπεδο, καταργώντας κάθε έννοια ελεύθερης κριτικής και διακίνησης ιδεών, ποινικοποιώντας την ελευθερία λόγου και την παραμικρότερη έστω διαφοροποίηση. Η εισαγόμενη από την Διεθνή και την Μόσχα «γραμμή» οδήγησε εντός τού κόμματος σε ασφυκτικές συνθήκες ιδεολογικού ελέγχου. Εμπόδιο στην ιδεολογική κυριαρχία τού ΚΚΕ στάθηκε όμως η συστηματική πολιτική και ιδεολογική άμυνα της κυρίαρχης (βενιζελικής-άντιβενιζελικής) πολιτικής τάξης, που εκφράσθηκε με την σκέψη νέων τότε διανοουμένων όπως ο Π. Κανελλόπουλος, ο Γ. Θεοτοκάς κ.ά. και από περιοδικά όπως η «Ιδέα» η το «Αρχείον Φιλοσοφίας». Επιπλέον η κυρίαρχη τάξη ήταν τότε σε θέση να εκφέρει συγκροτημένο πολιτικό λόγο, να παράγει ιδεολογία και να διαμορφώνει όραμα πού να συγκρατεί την κοινωνία και ιδίως την νεολαία σε μία άντιμαρξιστική ή μη μαρξιστική τοποθέτηση. Σε όλη την διάρκεια του σκληρού αγώνα μεταξύ Αριστεράς και Κεντροδεξιάς, στις αιματηρές ή στις πολιτικές του φάσεις, το ιδεολογικό ζήτημα αξιολογήθηκε και από τις δύο πλευρές ως εξαιρετικά σημαντικό και πρωτεύον. Η κυβερνώσα Κεντροδεξιά φρόντισε να οργανώσει την ιδεολογική της ηγεμονία στους θεσμούς, αν και μετά το 1944 η προσπάθειά της έχασε το δημιουργικό της ύφος και απέκτησε αμυντικό-αντικομουνιστικό χαρακτήρα, γι' αυτό ακριβώς και έγινε επιθετικότερη. Αλλωστε, ο αντιμαρξισμός υπέφερε κι από ένα σοβαρό δομικό μειονέκτημα: την απουσία ενός κεντρικού ιδεολογικού πυρήνα και την παρουσία στο εσωτερικό του ποικίλων, εντελώς διαφορετικών και συχνά αντιφατικών ιδεολογικών τάσεων, φιλελεύθερων και αντιφιλελεύθερων, καπιταλιστικών και αντικαπιταλιστικών, και σημεία αναφοράς εξίσου ανομοιογενή όπως η Αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο, ο καντιανός ιδεαλισμός ή ο τολστοϊσμός κλπ. Αλλά, παρά αυτήν την πανσπερμία, υπήρχε ο κοινός παρονομαστής τής συνειδητοποίησης, από το σύνολο τής Κεντροδεξιάς, τής σημασίας τού ιδεολογικού αγώνα για την μακροπρόθεσμη πολιτική της κυριαρχία. Γι' αυτό και όλοι οι ανομοιογενείς φορείς της έδωσαν ο καθένας την δικιά του απάντηση στον μαρξισμό.
Έτσι, η ιδεολογική επάρκεια έθεωρείτο απαραίτητο στοιχείο για τους πολιτικούς της εποχής εκείνης, γι' αυτό και οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις στελεχώθηκαν από πνευματικές προσωπικότητες μεγάλου —για τα ελληνικά τουλάχιστον δεδομένα— διαμετρήματος. Ας αναφέρουμε μερικά παραδείγματα: ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, κορυφαίος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος, ο Παναγής Παπαληγούρας, τον οποίον μνημονεύει ως πηγή του στην θεωρία των διεθνών σχέσεων ο Raymon Aron, ο Π. Πιπινέλης, θεωρητικός απολογητής της μοναρχίας ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο σημαντικώτερος αναμφισβήτητα Έλληνας ιστορικός του 20ου αιώνα ο Α. Στράτος, πού συνέγραψε δίτομη ιστορία της εποχής τού Ηρακλείου" ο φιλόσοφος Κ. Τσάτσος, ο ιστορικός, λογοτέχνης και φιλότεχνος Εύ. Αβέρωφ, ο Κ. Καλλίας κ.ά. Αυτοί όλοι, παρά τις διαφωνίες και τις επιφυλάξεις που μπορεί κανείς να εκφράσει για τις ιδέες τους, διέθεταν πνευματικό ειδικό βάρος κατάλληλο για να προσδώσει κύρος στην φαντασιακή θέσμιση του μετεμφυλιακού κράτους.
Η συγκυρία πού οδήγησε σε ήττα αυτό το ιδεολογικό σχήμα ήταν η Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Η κατάχρηση και ο εκχυδαϊσμός του αντιμαρξιστικού πολιτικού λόγου και της αντικομμουνιστικής ιδεολογίας από τους Συνταγματάρχες συμπαρέσυρε άλλωστε και το γενικώτερο σύστημα αξιών πού συνέχει κάθε οργανωμένη κοινωνία (κορυφαίο δείγμα αυτής της αποδομητικής διαδικασίας υπήρξε ο πατριωτισμός, που διαδοχικά εργαλειοποιήθηκε από την Ακροδεξιά και ποινικοποιήθηκε από την Αριστερά). Κατά τρόπο αντανακλαστικό, ο αυταρχισμός τής Δικτατορίας σε συνδυασμό με την τραγική εθνική της αποτυχία στο Κυπριακό και την ουσιαστική της μειοδοσία οδήγησαν σε συνολική απαξίωση εννοιών πού υπερέβαιναν ως τότε και υπερβαίνουν σε κάθε οργανωμένη χώρα τις πολιτικές και κοινωνικές διαφορές, και απλώς ερμηνεύονταν με διαφορετικό τρόπο από την Κεντροδεξιά και την Αριστερά.
Μετά το 1974, η Δεξιά, που εν τω μεταξύ επανήλθε στην εξουσία, φάνηκε να διακατέχεται από τον τρόμο των ίδιων της των θέσεων, προδίδοντας αισθήματα ενοχής παράδοξα και εν πολλοίς αστήρικτα. Διότι οι ευθύνες της για την Δικτατορία δεν ήταν μεγαλύτερες απ' αυτές των κεντρώων αποστατών η του αποσταθεροποιητικού πολιτικού λόγου τού Α. Παπανδρέου η τού ΚΚΕ, που έδωσε με το σύνθημα «όπλα παρά πόδα» τα αναγκαία προσχήματα στο σκοτεινό παρακράτος. Άλλωστε η εγκαθίδρυση, το 1974, του πρώτου πραγματικά κοινοβουλευτικού καθεστώτος στην νεώτερη ελληνική ιστορία και η πάταξη των παρακρατικών-παραστρατιωτικών μηχανισμών χρεώνεται στην Δεξιά και προσωπικά στον Κ. Καραμανλή.
Αυτό το αίσθημα ενοχής, μαζί με την αναπόφευκτη ιδεολογική αδράνεια, συνδυάσθηκε με την αποχώρηση από το πολιτικό προσκήνιο των κυριώτερων ιδεολογικών ταγών της προ-δικτατορικής Δεξιάς, την σιωπή η και την μεταστροφή τους (κλασσικά παραδείγματα η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γ. Ράλλη και η αυτοκριτική τού Παναγιώτη Κανελλόπουλου).
Αυτά οδήγησαν στην αμαχητί παράδοση της διανόησης, της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, των μέσων ενημέρωσης, των μηχανισμών διαμόρφωσης της κοινής γνώμης στις ποικίλες αποχρώσεις της Αριστεράς. Σημαντικό ρόλο διείσδυσης των αριστερών προτεραιοτήτων στόν παραδοσιακό αστικά σκεπτόμενο χώρο διεδραμάτισε το ΚΚΕ «εσωτερικού», ακριβώς διότι αποτίναξε την σταλινική και ψυχροπολεμική δομή τού ορθόδοξου ΚΚΕ και δημιούργησε ένα είδος διανοητικής «μόδας» στους χώρους των προοδευτικώτερων δεξιών. Το ΚΚΕ «εσωτερικού» συνετέλεσε στην οικοδόμηση μίας πνευματικής κοινωνίας με αριστερό πρόσημο, την όποία καρπώθηκε πολιτικά όχι μόνον ο Συνασπισμός (πού διεδέχθη τό ΚΚΕ εσ.) αλλά και η εκσυγχρονιστική πτέρυγα τού ΠΑΣΟΚ. Οι έννοιες που συνήδαν προς την πολιτική κυριαρχία της παραδοσιακής Δεξιάς κατεδαφίσθηκαν συστηματικά: η ιεραρχία, ο σεβασμός, η πειθαρχία, η τάξη, η εργατικότητα, η αποταμίευση, η άμιλλα, η παράδοση, η θρησκεία κλπ.
Το πρόβλημα της Δεξιάς, μετά το 1974, ήταν όχι οι ξεπερασμένες υποτίθεται ιδεολογικές της θέσεις (αντιθέτως ξεπερασμένες φάνηκαν σύντομα οι ποικίλες μαρξιστικές ιδεολογίες), αλλά το γεγονός ότι η προβολή οιασδήποτε, και της δημοκρατικότερης θέσης από την συντηρητική παράταξη, προκαλούσε αντιδημοκρατικούς συνειρμούς. Ενώ, αντιθέτως, η Αριστερά μπορούσε να προβάλει οιαδήποτε, και την αντιδημοκρατικότερη θέση, χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα, αφού εκ των προτέρων οι θέσεις της Αριστεράς ήσαν αποδεκτές και «νόμιμες», χωρίς να εξετάζεται το περιεχόμενό τους. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο κατέστη δυνατόν το ΠΑΣΟΚ να υιοθετήσει σταδιακά όλες τις θέσεις τής μεταπολιτευτικής Δεξιάς, χωρίς να πληγεί η ιδεολογική του αξιοπιστία και συνέπεια.
Η επικράτηση αυτού τουύ ιδεολογικού πλαισίου αναφοράς ευνόησε την πολιτική ήτ¬τα της Δεξιάς και οδήγησε, μακροπρόθεσμα, στην αδυναμία της να επανέλθει στην εξουσία: η τριετής διακυβέρνηση το 1990-93 από τη «Νέα Δημοκρατία» χαρακτηρίστηκε «σύντομο διάλειμμα» όχι τόσο διότι ήταν χρονικά βραχεία, αλλά ποιοτικά, δηλαδή λόγω της αδυναμίας της τότε κυβέρνησης να λάβει έστω και ένα μέτρο προς την κατεύθυνση τής πολιτικής φιλοσοφίας της.
Οι Ίδιοι βαθύτεροι λόγοι —στο ιδεολογικό επίπεδο— βρίσκονται πίσω από το παρά¬δοξο γεγονός ότι ο Κ. Σημίτης εξελέγη πρωθυπουργός παρά την δεδηλωμένη απέχθεια του προς την έννοια του πατριωτισμού, του έθνους, των ενόπλων δυνάμεων, της θρησκείας κλπ. Η ταπεινωτική κρίση των 'Ιμίων δεν τον εμπόδισε να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης την επομένη ημέρα, ενώ η αναμέτρηση του με την Εκκλησία δεν στάθηκε πολιτικά μοιραία γι' αυτόν. Οι θέσεις κορυφαίων στελεχών τού ΠΑΣΟΚ για αποποινικοποίηση του χασίς και η αδιανόητη δήλωση του Ίδιου του Κ. Σημίτη ότι «η ελληνική κοινωνία δεν είναι ακόμη ώριμη για κάτι τέτοιο» δεν προκάλεσαν γενική κατακραυγή. Και οι καθημερινές ταπεινώσεις απ' την Τουρκία μπορούν άνετα να συνυπάρχουν στοιχειωδώς με δηλώσεις περί «ομαλοποίησης» των ελληνοτουρκικών σχέσεων, χωρίς πρόβλημα.
Το χειρότερο με την «Νέα Δημοκρατία» δεν είναι ότι ετέθη, μετά το 1981, στο ιδεολογικό περιθώριο, ούτε ότι το ΠΑΣΟΚ κυβερνά ήδη πολύ περισσότερο απ' ότι ο Συναγερμός του στρατάρχη Παπάγου και η ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή μαζί. Ούτε ότι οι ηγεσίες της εναλλάσσονται χωρίς να τολμούν ή να μπορούν να κατεδαφίσουν τούς μύθους πού συγκρατούν το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία επί δύο δεκαετίες (Αντίσταση, Πολυτεχνείο κλπ.). Ούτε καν ότι δεν μπόρεσε, η «Νέα Δημοκρατία», να αξιοποιήσει την θεαματική κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας και τα συμπεράσματά της, ώστε να δικαιώσει τον ιστορικό εαυτό της στο φλέγον ως σήμερα ζήτημα του Εμφυλίου Πολέμου τού 1944-49 και να απομυθοποιήσει το μυθοποιημένο ΕΑΜ, τον Βελουχιώτη (περί του οποίου γράφονται βιβλία αγιογραφικού χαρακτήρα που πραγματοποιούν χιλιάδες πωλήσεις).
Ούτε επίσης ότι δεν έχει προβάλει επαρκώς την δική της συμβολή στην αποκατάσταση τής Δημοκρατίας τού 1974-75, που θεωρείται αυτονόητα αποτέλεσμα τού Πολυτεχνείου, της Αντίστασης και των λαϊκών αγώνων της αριστερός, ενώ στην πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής και των χειρισμών του Κ. Καραμανλή.
Το χειρότερο με την Νέα Δημοκρατία είναι ότι βαθειά μέσα της έχει αποδεχθεί την ιδεολογική της ήττα και πολιτεύεται με τούς κανόνες, το λεξιλόγιο, τούς κώδικες, τούς μύθους και τις αξίες τού αντιπάλου της, αδυνατώντας να αντιπαραθέσει δικούς της. Αυτό δηλαδή πού είναι η προϋπόθεση της μακροπρόθεσμης πολιτικής της καχεξίας.
Η Νέα Δημοκρατία δεν αντελήφθη την βαθύτερη σημασία της ιδεολογικής μεταστροφής πουέλαβε χώρα μετά το 1974 ούτε συσχέτισε μ' αύτήν τήν πολιτική της περιθωριοποίηση. Μεγάλο μέρος τής ελληνικής κοινωνίας έπαψε να ομιλεί, διότι «δεν έδικαιούτο» πλέον, και περιορίσθηκε να ψηφίζει απλώς Δεξιά. Το μέρος τής ελληνικής κοινωνίας, πού μέχρι τότε ήταν πολιτικά ηττημένο, πήρε την ρεβάνς του και σε ιδεολογικό επίπεδο. Η ΝΔ δεν ανέλυσε με επάρκεια όλους τούς λόγους για τούς οποίους το ΠΑΣΟΚ επανεκλέγεται διαρκώς με αντοχή πρωτοφανή στην νεοελληνική ιστορία. Ούτε βεβαίως προσπάθησε να επιχειρήσει την μακροπρόθεσμη επιστροφή της, προετοιμάζοντας κατάλληλα το έδαφος, δηλαδή αποδομώντας το ιδεολογικό πλαίσιο της αριστεράς και οργανώνοντας δικούς της μηχανισμούς ιδεολογικής ηγεμονίας, σε μακροπρόθεσμη στόχευση. Για κάτι τέτοιο θα απαιτείτο εντελώς διαφορετικής ποιότητας και παιδείας πολιτικό προσωπικό και επιτελικά όργανα. Η πολιτική της κριτική είναι αποσπασματική, χωρίς συνοχή, διότι δεν απορρέει από τον κεντρικό πυρήνα κάποιας κοσμοθεωρίας. Γι' αυτό και δεν δείχνει να πιστεύει καν τις θέσεις της. Η πολιτική στρατηγική της συμπυκνώνεται στην έννοια του «ώριμου φρούτου», δηλαδή στην παθητική αναμονή της εξουσίας βάσει της λογικής ότι οιαδήποτε εκδήλωση ιδεολογικής προτίμησης οδηγεί σε απώλειες ψήφου. Αλλά να πού η εξουσία δεν έρχεται. Και το χειρότερο: εάν παρ' ελπίδα έρθει, θα είναι, και πάλι, μία παρένθεση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου